Η Ιθάκη.. Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις .. (γιατί σκοπός είναι το ταξίδι ..) Κι αν πτωχική την βρεις,η Ιθάκη δεν σε γέλασε.. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν .. (Κ.Π.Καβάφης-1863-1933) ο Αλεξανδρινός!

Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου 2016

Ζαγοροχώρια

Αξιοθέατα

Η δύναμη της πέτρας...

Κείμενο: Ολγα Χαραμή
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας

Τεχνικό ή καλλιτεχνικό έργο; Η περίφημη Σκάλα του Βραδέτου που ένωνε το χωριό Βραδέτο με το Καπέσοβο και τον υπόλοιπο κόσμο έως τη δεκαετία του ’70 αποτελεί σήμερα μία εκπληκτική πεζοπορική διαδρομή και ένα προσκύνημα στην τοπική αρχιτεκτονική.

20 χρόνια χρειάστηκαν για να χτιστεί η Σκάλα του Βραδέτου

Η κατάβαση μέχρι τα δύο γεφυράκια, το Πέρα και το Δώθε, που ενώνουν την κοίτη της χαράδρας της Μεζαριάς, διαρκεί περίπου 1 ώρα αλλά θα σου πάρει πολύ περισσότερο... Κάθε λίγα μέτρα θα κοντοστέκεσαι για να παρατηρήσεις το εντυπωσιακά μελετημένο έργο που λέγεται ότι χρειάστηκε 20 χρόνια για να κτιστεί (χρονολογείται με επιφύλαξη στις αρχές του 18ου αι.).

Τρεις λωρίδες κυκλοφορίας, μία για τα ζώα με μαύρη πέτρα και δύο για τους ανθρώπους με άσπρη, μετρημένο πλάτος υπολογισμένο ακριβώς ώστε τα ζώα να μπορούν να στρίβουν μαζί με το ογκώδες φορτίο τους και περισσότερα από 1.000 λιθόστρωτα σκαλοπάτια που καλύπτουν ομαλά υψομετρική διαφορά 250 μ.

Σαράντα έξι πέτρινα χωριά, εξήντα-κάτι πέτρινα γεφύρια κι αμέτρητα χιλιόμετρα καλντερίμι: όταν τα ανθρώπινα έργα ενσωματώνονται στη φύση, όταν κλείνεις τα μάτια και πάλι πέτρα βλέπεις... Ε, τότε σίγουρα ξημέρωσες στο Ζαγόρι.

Η χαράδρα του Βίκου από τη θέση Οξυά

Να φυλακίσεις το Ζαγόρι σε μερικές γραμμές. Να ένα δύσκολο εγχείρημα. Πού και πώς να εγκλωβίσεις τόσα χωριά, τόσα ποτάμια, τόσα βουνά. Πώς να μεταφέρεις την υφή της πέτρας, τη δύναμη της ιστορίας, τη μεγαλοπρέπεια της φύσης; Πώς να ζωντανέψεις τη γεύση της αλευρόπιτας, τη μυρωδιά του ιεροβότανου, τον ήχο του κλαρίνου; Τι νόημα έχουν οι αρχιτεκτονικές ορολογίες αν δεν δεις με τα ίδια σου τα μάτια το οικιστικό θαύμα που λέγεται Ζαγοροχώρια;

Τι σημασία έχει πόσα μέτρα ύψος έχει η καμάρα του γεφυριού του κυρ-Νούτσου αν δεν νιώσεις κάτω από τις πατούσες σου τις πελεκημένες στουρναρόπετρες της χορταριασμένης κουπαστής του; Να χωρέσεις το Ζαγόρι σε ένα ταξίδι. Να μια ουτοπική σκέψη! Ακόμη και μια ζωή δεν φτάνει για να περπατήσεις όλα τα καλντερίμια, να δρασκελίσεις τα 60 και βάλε πέτρινα γεφύρια, να εξερευνήσεις τα 46 χωριά! Το Ζαγόρι είναι κάτι που βιώνεται. Σταδιακά και επαναλαμβανόμενα. Κτίζεται μέσα σου πέτρα, πέτρα. Οπως κάθε τι εδώ γύρω...

Μεγάλο σχολείο
Ταξιδεύεις στο Ζαγόρι με μεγάλες προσδοκίες. Ποτέ δεν διαψεύδεσαι. Γυρνάς την πλάτη στους επισκέπτες που τραβάνε χειρόφρενο δίπλα στους γηραιούς πλατάνους και περνούν τις μέρες τους μπροστά στο τζάκι, και παίρνεις τα βουνά. Τσαλαβουτάς με βάρκες και κουπιά σε πανέμορφα ποτάμια, τον Αώο και τον Βοϊδομάτη, που ορίζουν τα βόρεια και δυτικά σύνορα του Ζαγορίου. Σκαρφαλώνεις στις πλαγιές της Τύμφης, ενός από τα επιβλητικότερα βουνά της Ελλάδας με δεκάδες κορυφές πάνω από τα 2.000μ. Αγναντεύεις το χάος του Βίκου, μιας από τις βαθύτερες χαράδρες του κόσμου, φημισμένης για τα φαρμακευτικά της βότανα.

Ακούς τους ψιθύρους της ιστορίας που μιλούν για αυτοδιοίκητη γη ακόμη και κατά την τουρκοκρατία, για «Βοϊνίκηδες», ξενιτεμό, πλούτο, πνευματική άνθηση και φυσικά για ευεργέτες, η λίστα των οποίων δεν έχει τελειωμό. Αναζητάς τις ψηφίδες του ανθρώπινου ψηφιδωτού που αποτελείται από Σαρακατσάνους, Βλάχους, Αθίγγανους και Ζαγορίσιους και θαμπώνεσαι από τα χρώματα με τα οποία οι Καπεσοβίτες, Ανω Σουδενιώτες και Χιονιαδίτες ζωγράφοι στόλισαν τους ναούς με τα πολυκάμαρα χαγιάτια.

Μάθημα αργαλειού στη Ριζάρειο Σχολή

Περπατάς στα καλντερίμια, τις πέτρινες καμάρες και τις λιθόστρωτες «Σκάλες» των φαραγγιών και τα μάτια σου δεν χορταίνουν την αρχιτεκτονική τέχνη των ξακουστών Ηπειρωτών μαστόρων που υπερπήδησαν τα εμπόδια της φύσης και ομόρφυναν τον κόσμο και το Ζαγόρι τον 18ο -19ο αιώνα, κάνοντας την πέτρα, έργο τέχνης. Το άψογο οικιστικό σύνολο διατηρήθηκε κι οι νέοι Ζαγορίσιοι επέστρεψαν τις τελευταίες δεκαετίες μαζί με τις επιδοτήσεις και συχνά με τις υπερβολές τους.

Κάθε βήμα κι ένα μάθημα· ιστορίας, γεωγραφίας, ανθρωπολογίας, βιολογίας, εικαστικών, αρχιτεκτονικής. Κάθε στιγμή και μια διδαχή, συμπυκνωμένη και αντιληπτή από τις πέντε αισθήσεις. Κάθε εικόνα και μια πνοή γνώσης που σε κάνει να φεύγεις από το Ζαγόρι πιο σοφός κι ας μην έχεις ανοίξει βιβλίο ποτέ σου!

Ταξιδεύουμε κι εμείς στο Ζαγόρι με μεγάλες προσδοκίες. Ούτε αυτή τη φορά θα διαψευστούμε. Κομβικό σημείο οι Ασπράγγελοι όπου καλείσαι να διαλέξεις ρότα: στα δυτικά το «πακέτο» είναι πλήρες -φύση, δραστηριότητες, υπερπολυτελείς ξενώνες. Στο κέντρο πρωταγωνιστούν τα ανθρώπινα έργα· οικισμοί, γεφύρια, Σκάλες που πλαισιώνονται από ήπια, αξιόλογη ανάπτυξη. Στα ανατολικά η φύση έχει τον πρώτο λόγο- τα χωριά καταστράφηκαν από τους Ναζί και δεν μπήκαν ποτέ στα ευρωπαϊκά προγράμματα.

Οι πηγές του Βοϊδομάτη

Αυτή τη φορά, ταξιδεύουμε όπως μας βολεύει, ξεχνώντας τους διαχωρισμούς Ανατολικό, Δυτικό, Κεντρικό, έτσι κι αλλιώς ένας δήμος είναι πια. Με τον Γρηγόρη Καψάλη, τον μεγάλο Ηπειρώτη μουσικό, να μας συνοδεύει με το κλαρίνο του, χαράσσουμε πορεία βόρεια της πόλης των Ιωαννίνων και αφηνόμαστε σε μία ακόμη περιπλάνηση στην πέτρα.

Πορεία προς τα δυτικά
Ενα κομβόι από πολυτελή τζιπ ανηφορίζει από τους Ασπραγγέλους. Εχουν φουλάρει τα ντεπόζιτα καθώς σε ολόκληρο το Ζαγόρι δεν υπάρχει αλλού βενζινάδικο και κατευθύνονται δυτικά, προς την πιο τουριστική περιοχή του Ζαγορίου. Το Μονοδένδρι και η Βίτσα με την πανέμορφη Σκάλα της που οδηγεί στο γεφύρι του Μίσιου (αφετηρία της χαράδρας του Βίκου) κρατούν τα σκήπτρα της τουριστικής αξιοποίησης στο Κεντρικό Ζαγόρι.

Στην πλατεία του Μονοδενδρίου επικρατεί πανικός. Πούλμαν και αυτοκίνητα έχουν παρκάρει χαμηλότερα και οι επισκέπτες σπεύδουν να δοκιμάσουν την πίτα της Κικίτσας χάρη στην οποία το χωριό... έγινε διάσημο. Η Κικίτσα δεν είναι πια εδώ, η τιμή της πίτας έχει εκτοξευτεί στα ύψη και άλλες... επώνυμες πίτες κυκλοφορούν στα καλντερίμια!

Περπατώντας πάνω από το χάος του Βίκου προς τη θέση Σπιτάλια

Μια νεαρή μαθήτρια μας παραλαμβάνει και μας οδηγεί στη χειροτεχνική σχολή – οικοτροφείο του Ριζαρείου Ιδρύματος που λειτουργεί στο χωριό από το 1979. Εκεί, 20 κορίτσια ζουν και διδάσκονται παραδοσιακή υφαντουργία, κέντημα, ταπητουργία και άλλες παραδοσιακές τέχνες του τόπου που χάνονται, τα περισσότερα προερχόμενα από την Αλβανία. «Τελευταία έρχονται κορίτσια και από την Ελλάδα, είδες τι κάνει η κρίση;» θα μας πει η πρόεδρος Ιφιγένεια Γέπη και θα μας μιλήσει για τα επιδόματα, τις δραστηριότητες και την επαγγελματική απασχόληση που τους παρέχουν.

Η δραστηριότητα του Ιδρύματος στο Μονοδένδρι είναι έντονη και γίνεται αισθητή στο πωλητήριο στην πλατεία και το Εκθεσιακό κέντρο όπου φιλοξενούνται σημαντικές εκθέσεις φωτογραφίας.
Βαδίζουμε στο πλακόστρωτο προς την Αγία Παρασκευή. Καλοφτιαγμένο το πλακόστρωτο αλλά τα τακούνια δύσκολο να ισορροπήσουν. Γαντζωμένες από τους συζύγους οι καλοφτιαγμένες κυρίες καταφέρνουν να φτάσουν στο ταπεινό όμορφο μοναστήρι που κρέμεται πάνω από τη χαράδρα του Βίκου αλλά χάνουν τη συνέχεια...

Το σύντομο μονοπάτι που περνά σύρριζα στον γκρεμό, οδηγεί στη θέση Σπιτάλια, στις σπηλιές όπου οι κάτοικοι του Μονοδενδρίου έβρισκαν καταφύγιο από τους τουρκαλβανούς ληστές. Ο ίλιγγος είναι μόνιμος σύντροφος, αλλά το σημείο με την απίθανη θέα στο Βίκο ίσως το πιο «δυνατό» στο Ζαγόρι. Υπαρξιακά ερωτήματα γεννιούνται προς στιγμήν και μετά σιγή. Το μυαλό αδειάζει μπρος στο απόλυτο. Κάποιοι θα αντικρούσουν... Σαν τη θέα του Βίκου από τη διάσημη θέση Οξυά, 7 χλμ. μετά το Μονοδένδρι, δεν υπάρχει πουθενά...

Ραντεβού στον Βοϊδομάτη
Τα Ανω και Κάτω Πεδινά και ο Ελαφότοπος ανάμεσά τους, τα τελευταία χρόνια άρχισαν να προσελκύουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών που μέχρι τότε όριζαν στο gps ως προορισμό στα δυτικά μόνο το Πάπιγκο. Γιατί όχι; Μπορεί να μη διαθέτουν το τοπίο των ορεινότερων χωριών, αλλά και τις όμορφες εκκλησίες τους έχουν (δείτε οπωσδήποτε το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας στα Ανω και τους Ταξιάρχες στα Κάτω Πεδινά), και την εύφορη κοιλάδα ανάμεσά τους αλλά και αρκετούς νέους ανθρώπους που επιστρέφουν και επενδύουν στον τόπο.

Ο ναός των Ταξιαρχών στο Μικρό Πάπιγκο

Στην Αρίστη αντίθετα, ο τουρισμός έχει φτάσει εδώ και χρόνια όπως και σε όλο το Δυτικό Ζαγόρι. Ο πλούτος της φύσης, στην καρδιά του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου, έχει αναγνωριστεί. Η Τύμφη με την ψηλότερη κορυφή Γκαμήλα και την εντυπωσιακότερη κορυφή Αστράκα υψώνεται επιβλητικά και εκτός από το Μικρό και Μεγάλο Πάπιγκο που σκαρφαλώνουν πάνω της, χαρίζουν σε όλα τα υπόλοιπα χωριά την ομορφότερη θέα. Εδώ που τερματίζει η χαράδρα του Βίκου, γεννιέται και ο Βοϊδομάτης (το μονοπάτι για τις πηγές του ξεκινά από το χωριό Βίκος), ένα από τα ομορφότερα ποτάμια της Ελλάδας, που προσφέρει στο διάβα του τοπία ασύλληπτης ομορφιάς και πεδία αμέτρητων δραστηριοτήτων.

Αγαπημένο σημείο όλων είναι η γέφυρα της Αρίστης καθώς αποτελεί αφετηρία της κορυφαίας διαδρομής ράφτινγκ, αλλά και πανέμορφης πεζοπορικής διαδρομής έως το γεφύρι της Κλειδωνιάς. Επίσης, από εκεί ξεκινά η σύντομη βόλτα έως τη μονή της Παναγιάς Σπηλιώτισας.

Υποταγή στην Αστράκα

Οι πύργοι της Αστράκας

Ο ήλιος μας έστησε και σήμερα και ένα στρώμα πάγου δεν λέει να ξεκολλήσει από το παράθυρο του αυτοκινήτου. Ευτυχώς ο δρόμος δεν έχει παγώσει κι ανηφορίζουμε χωρίς δυσκολία τις μνημειώδεις φουρκέτες προς το Πάπιγκο. Μνημειώδης είναι και η τουριστική ανάπτυξη του Μεγάλου Πάπιγκου αλλά και η ομορφιά του... Το καταλαβαίνεις με το που μπαίνεις στο χωριό. Κοιτάς γύρω σου: ξενώνες, ξενώνες και... ξενώνες. Κοιτάς πάνω σου: Οι πύργοι της Αστράκας σε εκμηδενίζουν σε δευτερόλεπτα.

Μπορεί η Σύνοδος των υπουργών της Ε. Ε. που έγινε εδώ το 1988 να έριξε τα φώτα της δημοσιότητας στο χωριό αλλά από μόνο του το γεγονός δεν είναι προφανώς αρκετό. Την αξία του είχαν αναγνωρίσει αρκετά χρόνια νωρίτερα οι ορειβάτες που επιχειρούσαν αναβάσεις στην Τύμφη.
Τα πάντα στο Μεγάλο Πάπιγκο μυρίζουν φροντίδα, σπίτια και καλντερίμια έχουν αναστηλωθεί υποδειγματικά ωστόσο τα τριήμερα και τις γιορτές δύσκολα θα απολαύσεις την ομορφιά του, αφού είναι πιθανό να χρειαστεί να κλείσεις ακόμη και τραπέζι για φαγητό!

Σε αντίθεση με το Μεγάλο, το Μικρό Πάπιγκο, 2 χιλιόμετρα μετά, δεν έχει παραδώσει πνεύμα και σώμα στον τουρισμό. Τα σπίτια και τα καλντερίμια του είναι πιο ανεπιτήδευτα, η ομορφιά πιο αυθεντική, τα αυτοκίνητα δεν κυκλοφορούν στο χωριό αλλά παρκάρονται πλάι στον πανέμορφο ναό των Ταξιαρχών και οι ορειβάτες συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν ως βάση τους.

Δεν είναι οι μόνοι. Τα δυο χωριά, εκτός από την ανάβαση στην Τύμφη και την περίφημη Δρακόλιμνή της, προσφέρουν έναν ωραίο περίπατο στο παλιό καλντερίμι που τα ενώνει αλλά και ένα φυσικό αξιοθέατο ανάμεσά τους που μένει αξέχαστο: τις περίφημες «Οβίρες», τις πανέμορφες φυσικές πισίνες που αντιτίθενται στα υδρομασάζ των ξενώνων! Ευτυχώς είναι καθημερινή και ο απογευματινός μας περίπατός στο Μικρό Πάπιγκο είναι ήσυχος. Αλλά και Σαββατοκύριακο να ήταν... Οταν ο ήλιος δύει τα «Πάπιγκα» βυθίζονται στη μελαγχολία. Ο ήλιος βάφει την Αστράκα μοναδικά, την κάνει να σου σκίζει την ψυχή...

Αρχοντικό Δίλοφο
Η νύχτα στα χωριά της πέτρας είναι μαγική και μας υποδέχεται μαζί με μια απαλή ομίχλη και μια χούφτα ποιμενικούς σκύλους στο Δίλοφο. Αλλη ψυχή δεν κυκλοφορεί. Μοναδικός ήχος τα βήματα στα πεσμένα φύλλα που εξαφανίζουν το πλακόστρωτο της πανέμορφης πλατείας.

Το Δίλοφο έχει τα ωραιότερα καλντερίμια του Ζαγορίου

Το Δίλοφο είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά του Ζαγορίου, γεμάτο αρχοντόσπιτα και καλντερίμια που οδηγούν στους ατμοσφαιρικούς μαχαλάδες του. Η ερημιά, μεσ’ τη μέση του Ζαγορίου, μας θλίβει αλλά λίγο αργότερα το «Σοπωτσέλι», το παλιό χάνι, θα ανάψει τα φώτα του και στο ζεστό εσωτερικό του θα εμφανιστούν οι δύο από τους πέντε μόνιμους κατοίκους του χωριού, η κ. Κλειώ και η κ. Γιωργία.

Μιλούν για τα μποστάνια τους, για τον κόσμο που θα έρθει το Σαββατοκύριακο με τα πούλμαν αφού το χωριό έγινε διάσημο μετά το σίριαλ «Αγγιγμα ψυχής» που γυρίστηκε εδώ και για το ψηλότερο σπίτι του Ζαγορίου, ύψους 13,5 μέτρων, στην είσοδό του. Εξω, στην πλατεία, τα σκυλιά δείχνουν αναστατωμένα, τα ακούμε να αλυχτούν πότε πότε, «ίσως η αρκούδα να είναι κάπου κοντά...» θα πει η κυρία Κλειώ με το βλέμμα της συνήθειας...

Στους ζωντανούς Κήπους
Ενας ήλιος με δόντια ξεπροβάλλει πίσω από τους πελώριους βράχους του Μπαγιώτικου ρέματος που ρίχνουν τη σκιά τους στο γεφύρι του κυρ-Νούτσου (Κόκκορου). Λίγο αργότερα ο δρόμος διακλαδίζεται και τα διλήμματα αρχίζουν: ανατολικά πάει στους Κήπους, το χωριό των γεφυριών. Το κάποτε ακμαίο κεφαλοχώρι παραμένει σήμερα ζωντανό, με μόνιμους κατοίκους, ξενώνες και ταβέρνες που λειτουργούν καθημερινά.

«Οι Κήποι ήταν η πρωτεύουσα του Ζαγορίου και η κεντρική θέση τους τους κάνει ιδανική βάση για τις εξορμήσεις στην περιοχή. Ο τουρισμός στηρίζει σήμερα το Ζαγόρι ωστόσο από αυτόν κινδυνεύει κιόλας. Η λογική της γρήγορης απόσβεσης πολλών επιχειρηματιών το απειλεί σοβαρά...» λέει ο νεαρός Νίκος Τσακανίκας, ιδιοκτήτης του ξενώνα «Μπάγια», ξύνοντας μια βαθιά πληγή.

Το διάσημο Καλογερικό γεφύρι ή αλλιώς «κάμπια». Στο βάθος... Κήποι!

Τον ρωτάμε για το λαογραφικό μουσείο του μανιώδη συλλέκτη Αγάπιου Τόλη, όμως μας πληροφορεί πως ο γέροντας είναι άρρωστος και το μουσείο κλειστό. Ακόμη ανατολικότερα η διαδρομή οδηγεί στους Νεγάδες με την πανέμορφη εσωτερικά και εξωτερικά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, τους μεγάλους Φραγκάδες με τον Αγιο Δημήτριο και την ήσυχη Λεπτοκαρυά με τα παγκάκια να φέρνουν κύκλους γύρω από τους δύο πλάτανους. Κατόπιν συνδέεται για τα καλά με τα χωριά του ανατολικότερου τμήματος του Ζαγορίου.

Το πέτρινο Κουκούλι
Ισως να φταίει το όνομά του που προκαταβάλλει, αλλά το Κουκούλι προκαλεί ένα ιδιαίτερα γλυκό συναίσθημα. Πανέμορφες γωνιές ξεπροβάλλουν σε κάθε βήμα αρχής γενομένης με το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, την ωραία πλατεία και τις τρεις πανέμορφες σκεπαστές βρύσες κάτω από το παλιό σχολείο.

Βαδίζοντας στο καλντερίμι προς ανεύρεση του Βοτανολογικού μουσείου Λαζαρίδη συναντάμε αρκετά έρημα αρχοντικά, ένα από αυτά όμως μας έλκει. Είναι το αρχοντικό Πλακίδα, των μεγάλων ευεργετών του Ζαγορίου, που καταρρέει. Ρίγανη που αποξηραίνεται, ένα κουτί φέτα, παπούτσια και ρούχα ακουμπισμένα πλάι στους ξεφτισμένους τοίχους και τα ζωγραφιστά τζάκια. Κάποιοι φαίνεται να ζουν εδώ...

Το πανέμορφο Μικρό Πάπιγκο

Στο τέλος του περιπάτου εμφανίζεται και το Βοτανολογικό μουσείο. Πίσω από τη σφαλιστή πόρτα του αρχοντικού βρίσκεται μία μεγάλη συλλογή από φαρμακευτικά βοτάνια του Βίκου και πλήθος πληροφοριών για τους περίφημους κομπογιαννίτες του. «Ταιριαστό σημείο» σκεφτόμαστε, κάπου εδώ, κάτω από το χωριό, στο γεφύρι του Μίσιου, βρίσκεται η αρχή της χαράδρας του...

Η γλύκα του Καπέσοβου
Οι κάτοικοι του Καπέσοβου κυκλοφορούν με καρύδια στα χέρια τέτοια εποχή. Το καλντερίμι είναι γεμάτο από δαύτα! Το πανέμορφο Καπέσοβο εκτός από τους φημισμένους ζωγράφους, εφάμιλλων των Χιονιαδιτών, έβγαλε και πάρα πολλούς δασκάλους. «Γι' αυτό και οι κάτοικοί του έχουν αρχαιοπρεπή ονόματα και όχι για να μη γιορτάζουν άρα και να μην κερνάνε, όπως λένε!» λέει η 30χρονη Ελλη καθώς μας χώνει καρύδια στις τσέπες και ένα κλωναράκι λουίζα στη μύτη.

«Η φύση στο Ζαγόρι είναι τόσο πλούσια... Γεμάτη βότανα, καρπούς...» συμπληρώνει καθώς μπαίνουμε στο εσωτερικό της ονομαστής πλέον Στέρνας, του μικρού καταστήματος – γλυκοπωλείου με τη φωτισμένη στέρνα του 1848 και των 13 μέτρων βάθους στο κέντρο της. Χρυσοχέρα κι αυτή κι η αδερφή της, η Γιάννα, λειτουργούν το μικρό μαγαζί χειμώνα-καλοκαίρι με τη αμέριστη βοήθεια και διδαχή της μαμάς Αννας και του δραστήριου μπαμπά Θουκυδίδη Παπαγεωργίου.

Η Ελλη στη «Στέρνα» της στο Καπέσοβο

Τι κράνα, τι κυδώνια, τι βατόμουρα, τσίπουρα, λικέρ, μαρμελάδες, γλυκά ταψιού ακόμη και πισπτί φτιάχνουν, το εβραϊκό μπεκρομελομακάρονο, και ζμπέκια που κρέμονται από τους τοίχους. Ομως το ταλέντο τους δεν εξαντλείται εδώ, σαν... σύγχρονοι βικογιατροί εκτός από τους καρπούς συλλέγουν και φαρμακευτικά βότανα, τα αποξηραίνουν και γεμίζουν ράφια και ράφια στο μικρό μαγαζί. Φτιάχνουν και κοσμήματα, λειτουργούν και τον όμορφο ξενώνα με εστιατόριο που έφτιαξε ο... μαστρο-Θουκυδίδης και όχι μόνο περνούν καλά στο χωριό αλλά και το χωριό μαζί τους!

«Πρώτα θα τα δοκιμάσετε όλα κι έπειτα πάτε μια βόλτα στην Πασχάλειο σχολή. Εκθεση δεν έχει αυτή τη στιγμή αλλά θα δείτε τη βιβλιοθήκη και το αντίγραφο της Χάρτας του Ρήγα», λέει καθώς γεμίζει πιατάκια με γλυκά του κουταλιού και σφηνοπότηρα με λικέρ και τσίπουρο. Αντε να φύγεις από εδώ!

Εκπλήξεις στο Βραδέτο
Η αυτοσυγκράτηση που δείξαμε στη Στέρνα δικαιώνεται! Το στριφογυριστό καλντερίμι που διαγράφεται στην απέναντι πλαγιά, έξω από το Καπέσοβο, είναι η περίφημη Σκάλα του Βραδέτου, που ένωνε το χωριό Βραδέτο με τον υπόλοιπο κόσμο έως τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Κατηφορίζουμε τον χωματόδρομο για να τη φωτογραφίσουμε από απέναντι αλλά... δεν γίνεται να βλέπεις αυτό το θαύμα και να μην το περπατήσεις!

Εξουθενωμένοι θα φτάσουμε στο Βραδέτο, το ψηλότερο χωριό του Κεντρικού Ζαγορίου, σε υψόμετρο 1.340μ. και το πιο απομακρυσμένο. Και το πιο έρημο κι ας περνούν όλοι από εδώ, τόσο για τη Σκάλα όσο και για την Μπελόη, την περίφημη θέση θέας του Βίκου. Μόλις 20΄ διαρκεί το μονοπάτι ως εκεί κι όταν φτάσεις καταλαβαίνεις αμέσως πως οι φράσεις τύπου «κόβει την ανάσα», «υπερθέαμα», «δέος» που χρησιμοποιούσες άλλοτε, εδώ ξαναβρίσκουν το νόημά τους...

Προς τη Λάκκα Αώου
Ψάχνουμε κάποιον να μας πει ποιανού ήταν η ιδέα να δημιουργηθεί καλλιτεχνικός σταθμός της Σχολής Καλών Τεχνών στο Τσεπέλοβο, το μεγαλύτερο και ένα από τα πιο δημοφιλή χωριά του Ζαγορίου. «Η σχολή έψαχνε χώρο στο Ζαγόρι και προβλεπόταν να εγκατασταθεί στο Μονοδένδρι ωστόσο με το σχέδιο Καλλικράτη, ο δήμος Τύμφης του οποίου το Τσεπέλοβο ήταν έδρα καταργήθηκε κι έτσι μας έμειναν πολλά κτίρια άδεια. Κρίμα ήταν, παραχωρήσαμε λοιπόν στη σχολή το χώρο» μας λέει ο πρόεδρος Θωμάς Κοίτας.

Μια φωτογραφία στο καφενεδάκι δίπλα στην πανέμορφη εκκλησία του Αγίου Νικολάου με τις ωραίες αγιογραφίες Καπεσοβιτών ζωγράφων, θα είναι η αφορμή να εντοπίσουμε άλλα δύο υπέροχα γεφύρια: ο συμπαθής καφετζής θα μας κατευθύνει προς το Βικάκι, το πανέμορφο φαράγγι στο κέντρο του Ζαγορίου, που ξεκινά κάτω από το χωριό. Ο σύντομος χωματόδρομος θα μας φέρει στο γεφύρι του Χάτσιου και το περπάτημα προς τα δυτικά στην εντυπωσιακή αρχή του φαραγγιού και το Παλιογέφυρο.

Το Τσεπέλοβο είναι το πολυπληθέστερο χωριό του Ζαγορίου

Πάνω από το Βικάκι στέκεται και η μονή Ρογκοβού στην οποία οδηγεί δρόμος πριν το Καπέσοβο. Εδώ, λένε, λογάριαζαν να φτιάξουν πανεπιστήμιο με διευθυντή τον διδάσκαλο του Γένους Γεώργιο Γεννάδιο, η Επανάσταση όμως ματαίωσε τα σχέδια. Το μοναστήρι αναστηλώνεται αυτή την περίοδο αλλά στο επόμενο χωριό, το Σκαμνέλλι, στο μοναστηράκι της Αγίας Παρασκευής μπορεί ο καθένας να δει τις τοιχογραφίες Χιονιαδιτών και Καπεσοβιτών ζωγράφων ακόμη και στο χαγιάτι.

Πέρα από τα γνωστά
Περνώντας και το Σκαμνέλλι καταλαβαίνεις πως απομακρύνεσαι από το «παραδοσιακό» Ζαγόρι. Τα βουνά ψηλώνουν και ο δρόμος που ελίσσεται πλάι στη ρεματιά του Σκαμνελιώτικου ρέματος, προσπερνά τη θέση Μπόκοβο, σημείο θέας στο φαράγγι του Χάβου και φτάνει αρχικά στον Γυφτόκαμπο και τη Σαρακατσάνικη στάνη.

Στη μέση του πουθενά τα αχυρένια κονάκια που έστησε η Αδελφότητα Σαρακατσαναίων Ηπείρου αποτελούν ένα ιδιαίτερο μουσείο που παρουσιάζει τον τρόπο ζωής των νομάδων κτηνοτρόφων, των Σαρακατσαναίων, μίας από τις ισχυρότερες φυλές του Ζαγορίου. Λένε μάλιστα πως σήμερα οι περισσότεροι κάτοικοι του Ζαγορίου είναι Σαρακατσάνοι και πως τα μοναδικά χωριά που δεν κατοικούνται από κανέναν Σαρακατσάνο είναι το Δίλοφο, το Δίκορφο και το Καπέσοβο.

Το Δίλοφο, από το ομορφότερα και πιο γνήσια Ζαγοροχώρια

Οσο συνεχίζουμε προς βορρά, προς τη Λάκκα Αώου, τα βουνά ψηλώνουν ακόμη περισσότερο, βρισκόμαστε στην πίσω πλευρά της επιβλητικής Τύμφης άλλωστε, ενώ οι όμοροι γίγαντες, ο Σμόλικας και η Βασιλίτσα, υψώνουν παράστημα λίγο μακρύτερα. Δάση πυκνά παραδίδονται σταδιακά στα χρώματα του αργοπορημένου φθινοπώρου, και οι ήχοι της φύσης επιβάλλονται μαζί με τα αλυσοπρίονα που δουλεύουν δίχως σταματημό στις πλαγιές.

Ο τουρισμός δεν έχει φτάσει σε αυτή την γωνιά του Ζαγορίου, οι υλοτόμοι δεν έχουν παραχωρήσει τη θέση τους στους ξενοδόχους, το κεραμίδι και ο τσίγκος έχουν επιβληθεί στον σχιστόλιθο, στα τρία απομακρυσμένα μα ζωντανά χωριά που απομένουν μέχρι την κοιλάδα του Αώου: το Ηλιοχώρι, το Βρυσοχώρι και η Λάιστα.

Στα Ριζά
Το Μιτσικέλι είναι το μεγάλο βουνό που καθρεφτίζεται στη λίμνη των Ιωαννίνων. Στις υπώρειες της ΒΑ πλευράς του, στα Ριζά, όπως αποκαλούνται, η βόρεια Πίνδος στέλνει την παγωμένη της ανάσα αλύπητα και το Μιτσικέλι δεν αφήνει τον ήλιο να φτάσει παντού, ο πάγος καραδοκεί. Το παράδειγμα του ήλιου ακολουθούν και οι επισκέπτες οι περισσότεροι από τους οποίους δεν στρίβουν ποτέ δεξιά στη διασταύρωση των Αρχαγγέλων· τα χωριά καταστράφηκαν ολοσχερώς από τους ναζί και οι πέτρες των σπιτιών που έπεσαν σωρός δεν αρμολογήθηκαν ποτέ. Σαν τους επισκέπτες, τη διασταύρωση προσπέρασαν και οι επιδοτήσεις αλλά και ο χρόνος καθώς φαίνεται.

«Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου ποιο είναι το πιο ωραίο;» Το παλιό ή το νέο γεφύρι του Καμπέρ Αγά;

Εικόνες ανόθευτες, σαν εκείνη που το 2006 απαθανάτισε ο Ηρακλής, με την 80χρονη κυρα-Καλυψώ να κάθεται σε μια δεσμίδα ήλιου για να ζεσταθεί έξω από το καφενεδάκι της στο Δίκορφο, επαναλαμβάνονται εδώ με ανατριχιαστική πιστότητα. Την ξαναβρίσκουμε στην ίδια θέση με το βλέμμα να πέφτει αφηρημένο στο παλιό αρρεναγωγείο και την εντυπωσιακή εκκλησία του Αγίου Μηνά! Ενα Déjà vu λίγων δευτερολέπτων κι αμέσως σαλεύει, μας αντιλαμβάνεται, βάζει το μπρίκι στη φωτιά.

Δεν βλέπει όπως τότε, δεν ακούει όσο τότε αλλά είναι εκεί σχεδόν όλο το χρόνο... «τι να κάνω παιδί μου; Να φύγω από το χωριό μου όπως έκαναν οι άλλοι; Ξέρεις τι κόσμος ήταν μέχρι πριν λίγα χρόνια εδώ; Κάθε βδομάδα μου λέει ο γιος μου να ‘ρθει να με πάρει, μα του λέω ’’κάτσε λίγο ακόμα, δεν βάρυνε ο καιρός’’...», λέει και στρέφει το βλέμμα προς την υπέροχη θέα που απλώνεται κάτω από την πλατεία- τη «βλέπει» από συνήθεια.

Απολαμβάνουμε μια βόλτα στο πανέμορφο χωριό, το μοναδικό που γλίτωσε από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής, και συγκαταλέγεται στα ομορφότερα του Ζαγορίου. Ομορφο είναι και το τρίτοξο γεφύρι του Καλουτά και το μοναστήρι Βισικού λίγο μακρύτερα, το οποίο αναστηλώθηκε, αλλά παραμένει σφαλισμένο, ενώ νότια των Μηλιωτάδων ένα άλλο γεφύρι, εκείνο του (τσιφλικά) Καμπέρ Αγά, στεφανώνει τον Ζαγορίτικο.

Τέρμα ανατολή
Ανηφορίζουμε τον δρόμο που μας βάζει για τα καλά στο Ανατολικό Ζαγόρι, το Βλαχοζάγορο όπως αποκαλείται. Η φύση οργιάζει. Ψηλά βουνά, δάση, ερημιά. Κρανιές, οξιές, πλατάνια, καστανιές σκορπούν χρώματα και μυρωδιές μέσα στην απόλυτη σιγή.

Φθινόπωρο στα δάση του Ανατολικού Ζαγορίου

Το κλαρίνο του Γρηγόρη Καψάλη «κλαίει» από το cd. Το συγκλονιστικό ηπειρώτικο «μοιρολόι για το Νίκο», ταιριάζει απόλυτα με το ορεινό τοπίο, τη σιωπή και την ιστορία του Ανατολικού Ζαγορίου. Αυτό το Ζαγόρι εισέπραξε όλο το μένος των ναζί που έκλεψαν περιουσίες και κειμήλια, έκαψαν σπίτια και σχολεία και εκτέλεσαν αρκετούς κατοίκους. Η ιστορία τους τιμάται με ετήσιες «ημέρες μνήμης». Και με μνημεία όπου κατατίθενται στεφάνια. Και με πινακίδες που τα χαρακτηρίζουν «μαρτυρικά».

Οι εικόνες είναι αλλιώτικες: Ο πλάτανος στο Τρίστενο που αργοσαλεύει μαζί με τις καμπάνες που τον στόλισαν, το Γρεβενίτι τριγυρισμένο από τα νερά του και τα ελάχιστα πέτρινα σπίτια του και τα όσπριά του, το Φλαμπουράρι με τα λιθόστρωτά του, η Δόλιανη με τα γεφυράκια της, η ησυχία και η υποτονική φωνή του μοναχού στο πανέμορφο και κατάγραφο μοναστήρι Βουτσάς πάνω στη «Βασιλικόστρατα» (πέρασμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου), η ερημιά του Καστανώνα και του Μακρίνου.

Οταν περάσεις τη διασταύρωση για τις πηγές και την τεχνητή λίμνη του Αώου ο ποταμός σε συντροφεύει στα ατέλειωτα και συνωμοτικά χιλιόμετρα, μέσα στα δάση της Τσούκα Ρόσσα, μέχρι να φτάσεις στον τελικό προορισμό, το πιο απομακρυσμένο χωριό του Ζαγορίου, τη Βοβούσα. Από εδώ ο δρόμος συνεχίζει βόρεια μόνο προς το βασίλειο της Βάλια Κάλντα, αλλά υπάρχει κι άλλη, εναλλακτική έξοδος διαφυγής: ο Αώος και η κοιλάδα του που οριοθετεί βόρεια το Ζαγόρι και φτάνει στην Κόνιτσα και αποτελεί κορυφαία διαδρομή ράφτινγκ για τους μυημένους!

Το κονάκια της Σαρακατσάνικης στάνης στον Γυφτόκαμπο

Γρεβενά βόρεια λοιπόν, Μέτσοβο ανατολικά, Ζαγόρι δυτικά, Γιάννενα νότια. Το πού θα επιστρέψεις είναι δικό σου θέμα. Ο ύπνος σου όμως, όπου κι αν πας, θα ‘ναι βαθύς, δίχως όνειρα, δίχως αναταράξεις. Το κλίμα του ομορφότερου νομού της Ελλάδας θα φροντίσει γι΄αυτό. Και οι περίφημοι «μάγοι» του βέβαια.

Οι βικογιατροί με τη μαλλιαρή τους σεγγούνα και τη ματσούκα τους θα σε αλείψουν απόψε με σπαθόχορτο, θα σε ποτίσουν με κορακόχορτο κι όλες οι φανερές και κρυφές πληγές σου θα αρχίσουν να επουλώνονται. Θα ξυπνήσεις αναζωογονημένος, λίγο πιο ευτυχισμένος, ελάχιστα πιο σοφός. Ετοιμος για άλλη μια διδακτική και θαρραλέα εξόρμηση στο Ζαγόρι, σ' αυτή την τεράστια πέτρινη αγκαλιά!

http://www.thetravelbook.gr/

Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου 2016

Όταν η Αθήνα είχε ποτάμι...

20 καρέ ενός άλλου κόσμου...

Φωτογραφίες βγαλμένες από μια άλλη εποχή, δείχνουν ένα πρόσωπο της Αθήνας που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν (Pics)

Χρήστος Δεμέτης

Σεπτέμβριος 08 2016 10:34

Αθήνα, 2016. Ρέματα μπαζωμένα, ρυμοτομία τραγική, πράσινο ανύπαρκτο ή έστω εμφανώς περιορισμένο, γκρίζες πολυκατοικίες, γκρίζα αισθητική με λίγες μονάχα φωτεινές εξαιρέσεις.

Ανεβαίνοντας στον Λυκαβηττό, φτάνεις έξω από το θρυλικό του θέατρο. Από εκεί προχωράς λίγο ακόμα και με περπάτημα πέντε λεπτών οδηγείσαι στο πιο ψηλό του σημείο, στο εκκλησάκι που φιγουράρει στην κορυφή, στον ναό του Αγίου Γεωργίου που καθημερινά συγκεντρώνει στο μικρό του προαύλιο, παρέες, ζευγαράκια και τουρίστες.

Το μάτι αντικρίζει περιμετρικά το μεγαλύτερο μέρος του λεκανοπεδίου, ασφυκτικά κτισμένο. Μόνη διέξοδος διαφυγής, οι λόφοι, τα βουνά και η θάλασσα στο βάθος.

Μέσα σε 100 και κάτι χρόνια η Αθήνα χτίστηκε ασφυκτικά χωρίς να υπάρχει σωστή δόμηση και με τα ποτάμια της να μπαζώνονται κόντρα στα όσα προβλέπει από μόνη της η φύση. Πρόχειρες κατασκευές και κυρίως, κακή συντήρηση. Πλέον, κάθε φορά που βρέχει προσευχόμαστε να μην θρηνήσουμε θύματα, και αυτό δεν είναι υπερβολή. Το ίδρυμα Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών έχει πολλάκις τονίσει ότι έχουν φράξει οι πανάρχαιοι δρόμοι διαφυγής του νερού και δεν έχουν δημιουργηθεί καινούργιοι.

Απόρροια των παραπάνω, οι πλημμύρες. Έχουμε συνηθίσει να λέμε βέβαια πως η Αθήνα είναι μια όμορφη πόλη μέσα στην ασχήμια της. Σαν να μισείς να την αγαπάς και αντιστρόφως. Είναι μια όμορφη πόλη γιατί έχει τη θάλασσα, έχει την Πλάκα, έχει τις γειτονιές της, έχει τις βραδιές και τους ιδιαίτερους ανθρώπους της που όταν δεν χάνονται μέσα στους φρενήρεις ρυθμούς της καθημερινότητας, ξέρουν να περνούν καλά σε αυτό το αστικό τοπίο.

Παρόλα αυτά, κάθε φορά που βλέπουμε φωτογραφίες του παρελθόντος σκεφτόμαστε πόσο πιο ανθρώπινη θα μπορούσε να είναι αυτή η πόλη αν είχαν διατηρηθεί τα ποτάμια και τα ρέματα, αν υπήρχαν πάρκα, αν υπήρχε πρόβλεψη για να μην πλημμυρίζουμε τις λίγες μέρες του χρόνου που βρέχει. Γιατί εδώ έχει πάντα ήλιο που λέει το τραγούδι και αυτό μας κάνει χαρούμενους, αλλά θα ήμασταν ακόμη πιο χαρούμενοι αν ζούσαμε σε ένα σύγχρονο άστυ που θα περιείχε και ανοιχτά τοπία όπως αυτά που μπορείτε να δείτε παρακάτω.

Θα κάνουμε μια σύντομη αναδρομή σε άλλες εποχές, μέσα από 20 καρέ. Για να γνωρίσουμε εικόνες που δεν ξέρουμε και να σκεφτούμε τί θα μπορούσαμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο περνούμε τον περισσότερο χρόνο της καθημερινής ζωής μας. Μέσα από τις παρακάτω φωτογραφίες μπορεί να δει κανείς πώς χτίστηκε το Καλλιμάρμαρο, αλλά και πώς άλλαξαν γειτονιές σαν το Παγκράτι που σήμερα έχουν γίνει "στέκια".

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του πανεπιστημίου της Κολωνίας iDAI και δημοσιεύονται με την άδεια της συλλέκτριας φωτογραφιών, Λίζας Κουτσαπλή από την προσωπική της σελίδα στο Facebook, Liza's Photographic Archive of Greece - Φωτογραφικά άλμπουμ της Ελλάδας:

Τα καρέ είναι από τις αρχές του 1900, μέχρι το 1942. Θα ακολουθήσει νεότερο άρθρο με φωτογραφίες από το 1957.

-Άποψη από το Παγκράτι, και μπροστά φαίνονται τα ερείπια του ναού του Σταυρωμένου Πέτρου, στα θεμέλια του οποίου κτίστηκε ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος, ημερομηνία άγνωστη: